تازه ها و پاره های شیعه شناسی(۱۳)
168- فراخوان مقاله تعاملات میان شیعیان دوازده امامی و مسیحیان
فراخوان مقاله کنفرانس «تعاملات میان شیعیان دوازده امامی و مسیحیان: تاریخ، کلام و میراث مکتوب»:
Call for papers: Interactions between Twelver Shiites and Christians: history, theology, literature
اعلام شده است. (برای اطلاعات بیشتر ر.ک: www.ideo-cairo.org/en/2017/06)
169- آیین عزاداری از نگاه سفرنامه نویسان خارجی
کتاب «آیین عزاداری از نگاه سفرنامه نویسان خارجی» تألیف جواد نظری مقدم است که در سال1395 در تهران و توسط انتشارات سفیر اردهال منتشر شده است. «سفرنامه ها» و یا «گزارش های سفری» که از غربیان از ایران برجای مانده است منابع بسیار ارزشمندی برای پژوهش در آئین های عزاداری محرم است. مؤلف این اثر کتاب، اغلب سفرنامه های منتشر شده را بررسی و از داده های مستند آن با نگاهی مردم شناختی جنبه های کمتر بررسی شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. اهمیت کار مؤلف نقد دیدگاه های مغرضانه سفرنامه نویسان از ایران و فرهنگ مردم ایران است. عزاداری برای سالار شهیدان از منظری قدمتی قدسی دارد و از منظر دیگر قدمتی به تاریخ کربلا دارد. برپایی آئین های عمومی سوگواری برای شهیدان کربلا در ایران به روزگار آل بویه باز می گردد؛ از قرن چهارم هجری تا روزگار صفویه همواره در بین ایرانیان عزاداری به عنوان مستمسکی برای ابراز محبت و علاقه به خاندان پیامبر(ص) متداول و مرسوم بوده است که در ادبیات ایران زمین بازتاب فراوانی داشته است. تشیع در مسجد جامع تبریز در سال 907 هجری قمری توسط شاه اسماعیل صفوی مذهب رسمی ایران اعلام شد و بعد از آن عزاداری برای امام حسین(ع) عمومیت یافت و به اشکال مختلف از جمله برپایی مجالس وعظ، مجالس روضه خوانی و مجالس محتشم خوانی و مجالس سینه زنی، و اجرای تعزیه در هز ساله در محرم و حتی در طول سال ادامه می یافت. از این رو عزاداری برای شهدای کربلا به سرعت به عنوان یکی از مشخصه های مهم هویت ملی ایرانی به صحنه آمد که هنوز هم به حیات قدرتمند خود ادامه داده و خواهد داد. علی رغم عمومیت عزاداری محرم در پنج قرن اخیر منابع داخلی دست اول که به ارائه داده های تاریخی پرداخته باشند معدود و محدودند. در این بین «سفرنامه ها» و یا «گزارش های سفری» که از غربیان از ایران برجای مانده است منابع بسیار ارزشمندی برای پژوهش در آئین های عزاداری محرم است. آداب و رسوم، کمیت و کیفیت عزاداری و سیر تطور و تحول آن در جامعه ایران مورد توجه نویسندگان سفرنامه قرار داشته است گرچه خالی از دیدگاه های مغرضانه هم نیست. این کتاب تلاش دارد با اتکا به این دسته از منابع، فرهنگ عزاداری محرم را مورد بررسی قرار دهد. مطالعه و بررسی مشاهدات و توصیفات سفرنامه نویسان در باب محرم و عزاداری ایرانیان از چند جهت می تواند اهمیت داشته باشد: نخست آنکه این دست مطالعات در چارچوب مطالعات حوزه شرق شناسی قرار می گیرد و می تواند زوایایی خاص از فرهنگ عزاداری در ایران را که از نگاه سفرنامه نویسان قابل توجه بوده، روشن سازد. نیز این مطالعات می تواند گوشه ای از سنت های عامه جامعه ایرانی را که در گذشته دور وجود داشته و امروزه به دست فراموشی سپرده شده است را برای ما روشن سازد. همچنین از جهت دیگر می توان دریافت که از نظر آنان این دست آیین ها چه کارکردهایی در جامعه ایران داشته و واجد چه ظرفیتهایی در نظام اجتماعی در طول تاریخ بوده است. در این تحقیق تلاش شده است تا با گزینش و مطالعه حدود 60 سفرنامه از دوره صفویه تا دوره انقلاب اسلامی، تصویری روشن از آنچه سیاحان در باب عزاداری ایرانیان گزارش کرده اند ارائه شود. در این نوشتار سعی شده تا ضمن دسته بندی و نگریستن به ابعاد مختلف عزاداری، به توضیح و معرفی برخی سنت ها و عناصر موجود در آیین عزاداری ایرانیان و نیز نقد برخی دیدگاه های سفرنامه نویسان پرداخته شود. عناوین فصل های کتاب چنین است: فصل اول: موسم عزاداری و سفرنامه نویسان ؛ فصل دوم: شیوه ها و رسم عزاداری ؛ فصل سوم: آئین تعزیه ؛ فصل چهارم: عزاداری و هویت و فصل پنجم: آداب و خلقیات ایرانیان در عزاداری.(کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=book/view/2072 )
170- دیدگاه مادلونگ درباره اختلاف امام حسن(ع) و امام علی(ع) «دیدگاه مادلونگ درباره اختلاف امام حسن(ع) و امام علی(ع)» عنوان مقاله ای است که توسط محمدرضا بارانی و زینب میرزایی مهرآبادی تألیف شده و در فصلنامه تاریخ اسلام (دوره 18، شماره 1، بهار 96، مسلسل 69، صفحه 1-7) منتشر شده است. ویلفرد مادلونگ (متولد 1930م) از جمله اسلام‌شناسان غربی است که می‌توان گفت رویکردی تقریبا منصفانه و انگیزه‌ای علمی در بررسی تاریخ اسلام دارد. وی در نوشته‌های خود درباره تاریخ زندگی امام حسن(ع) به موضوعاتی چون ازدواج‌ها و طلاق‌های امام، صلح امام، مفاد صلح‌نامه و زندگی خانوادگی ایشان پرداخته و کوشیده است شبهات مطرح شده از سوی دیگر اسلام‌شناسان غربی درباره امام حسن(ع) را پاسخ دهد. اما خود وی مطرح‌کننده مطالبی است که منشأ شبهاتی درباره امام حسن(ع) شده است؛ مانند اختلاف نظر آن حضرت با اهداف و برنامه‌های امیرالمؤمنین علی(ع)، تمایل نداشتن ایشان به تصدی خلافت و تأیید روش حکومت عثمان از سوی ایشان. این نوشتار به بررسی انتقادی این شبهات و پاسخ به آنها بر اساس منابع تاریخی و روایی شیعی و سنی پرداخته است. (جهت متن کامل این مقاله ر.ک: http://hiq.bou.ac.ir/article_63455.html)
171- انتشار شماره 5-6 نشریه «بساتین» با محوریت امام رضا(ع)
شماره پنجم و ششم «بساتین»، دوفصلنامه علمی- تخصصی مطالعات نسخه‌های خطی، اسناد و متون کهن منتشر شد. این نشریه به صورت تخصصی در زمینه مطالعاتِ کتاب شناختی، مباحث نسخه شناسی، تاریخ علم مسلمانان، کتابخانه‌های تراثی، مجموعه‌داری کتب خطی و اسناد کهن، ترجیحاً با محوریّت میراث مکتوب کهن شیعه و معرّفی آثار فرهیختگان مسلمان، به صورت دو فصلنامه، به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی، منتشر می‌گردد و قلمرو فعالیتِ آن نیز شامل تمامی حوزه‌های متنوّع کتاب شناختی آثار تراثی، نسخه شناسی (دانش کودیکولوژی)، تصحیح متون کهن، فهرست نویسی نسخ خطی و اسناد کهن، در قالب و ساختاری پژوهشی است. شماره 5-6 این نشریه (1395)، طبق سنّت جاری نشریه که تعدادی از مقالات هر شماره اختصاص به یکی از معصومین علیهم السلام دارد، به حضرت علی بن موسی الرضا علیهما السلام، اختصاص یافته و از این جهت، رنگ و بویی رضوی به خود گرفته است. عناوین برخی از مقالات 14گانه این شماره از نشریه چنین است: تجلّی امام رضا(ع) در نگاره‌های فالنامه تهماسبی، همراه با معرّفی یک نگاره رضوی و قابلیت انتساب آن به فالنامه تهماسبی: خشایار قاضی زاده و زهرا شاقلانی پور ؛ نسخه نفیس زیارت‌نامه امام رضا(ع) به خطّ میرزا احمد شاملو در کتابخانه ملی ایران: حجّت معماری و ناهید جعفری دهکردی ؛ دو متن در بارۀ تعمیر گنبد امام رضا(ع) پس از زلزله سال 1084ق در خراسان: رسول جعفریان ؛ نگاهی بر مضامین وصفی مدایح امام رضا(ع) و مشهد رضوی، در دیوانهای چاپ نشده سبک هندی: حجّت معماری و معرّفی حاجی ابرقوهی شاعر گمنام شیعی، با تکیه بر اشعار منقبت مولا علی(ع) در دیوان او: زهرا پارساپور و اکرم کرمی. نشریه، بساتین، دوفصلنامه علمی - تخصصی مطالعات نسخه‌های خطی، اسناد و متون کهن، سال سوم، شماره 5-6 (1395)، به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی حسین متقی و سردبیری عبدالحسین طالعی منتشر گردیده است.(پایگاه خبری نسخ خطی (بساتین) در: http://www.manuscripts.ir/fa/center-news/5124)
172- ویرایش جدید کتاب «کامل‌الزیارات» در آستانه انتشار
ویرایش جدید کتاب «کامل الزیارات» ابن قولویه قمی با تحقیق و تصحیح بهراد جعفری به زودی توسط انتشارات جعفری راد منتشر خواهد شد. در ویرایش جدید این کتاب، افزون بر تصحیح متن، به شرح اساتید و شاگردان مرحوم «ابن قولویه» پرداخته شده است. لازم به ذکر است متن کتاب به طور کامل معرّب شده است. هم چنین فرازهای دشوار کتاب، با بهره گیری از کتب شرح برخی از محدثین شیعه، مورد تبیین قرار گرفته است. مقدمه این کتاب نیز به قلم «السید ثامر العمیدی» به رشته تحریر درآمده است.
کتاب «کامل الزیارات» ابن قولویه قمی، یکی از مهم ترین منابع روایى شیعه و یکى از معتبرترین مراجع کتابهاى روایى در تشیع است که در طول هزار سال که از زمان نگارش آن می گذرد پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه واقع شده و روایات آن در منابع مهم روایى شیعه نقل شده و به آنها استناد شده است. چنانکه علامه مجلسی می‌گوید: «کتاب کامل الزیارات از اصول معتبر و مشهور میان فقهاى شیعه است».
(خبرگزاری بین المللی قرآن در: http://iqna.ir/fa/news/3613947)
173- دولت‌های شیعی در تاریخ
کتاب «دولت‌های شیعی در تاریخ» اثر مشترک محمدعلی چلونگر و سید مسعود شاهمرادی به معرفی چگونگی تشکیل، عملکرد و علل ضعف و سقوط این دولت‌ها و نقش آنها در گسترش معارف شیعی می‌پردازد. تاریخ دولت‌های شیعی از مباحث مهم تاریخ تشیع است. آشنایی با چگونگی تشکیل و عملکرد این دولت‌ها در زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، جغرافیای انسانی و نقش آنها در گسترش معارف شیعی و شناخت عوامل ضعف و سقوط آنها می‌تواند در فهم بهتر تاریخ تشیع مفید باشد. کتاب «دولت‌های شیعی در تاریخ» وضعیت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و چگونگی شکل‌گیری و افول این حکومت‌ها را در قالب پنج فصل با عنوان‌های «کلیاتی در باب تشیع»، «دولت‌های شیعی در ایران»، «دولت‌های شیعی در جزیرة‌العرب، عراق و شام»، «دولت‌های شیعی در شمال آفریقا و اندلس» و «دولت‌های شیعی در هند» بررسی می‌کند. در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: «تشکیل دولت‌های شیعی، تحولی بسیار مهم در گسترش اندیشه و تفکر شیعی در اقصی‌‌نقاط دنیای اسلام بودند. این دولت‌ها از گرایش‌های مختلف شیعی به‌خصوص زیدیه، اسماعیلیه و امامیه بودند. قلمرو تشکیل این دولت‌ها در نقاط مختلف دنیای اسلام از شبه قاره هند تا اندلس در جنوب اروپا بود. زمان تشکیل اولین دولت شیعی به قرن دوم در میان قبایل بربر شمال آفریقا باز می‌گردد. اوج تشکیل دولت‌های شیعی در قرن چهارم است که به علت تشکیل دولت‌های قدرتمند شیعی مثل فاطمیان و آل‌بویه از دید بعضی محققان، عصر دولت‌های شیعی نام گرفته است. دولت‌های شیعی تاسیس شده از قرن دوم تا چهارم اکثرا با هدایت و رهبری علویان است. از قرن چهارم به بعد با گسترش دامنه تشیع از هند تا سیسیل و از شام تا صحرای آفریقا و گرایش اقوام متعدد از عرب، بربر، ترک، کرد، زنگی، ایرانی و ... به مکتب اهل بیت (ع)، سردمداری غیرعلویان در تشکیل دولت‌های شیعی بیشتر شد. موضوع تاریخ دولت‌های شیعی از مباحث مهم تاریخ و تحولات تشیع است و با توجه به اینکه در سال‌های اخیر تاریخ تشیع مورد توجه خاص مراکز علمی و پژوهشی و دانشگاهی قرار گرفته و به‌عنوان یک رشته مستقل تاریخی مطرح گردیده، ضرورت تالیف درباره دولت‌های شیعی نمایان و آشکار می‌شود». مولفان کتاب در فصل دوم درباره پیشینه دولت‌های شیعی در ایران نوشته‌اند: «پیشینه تشیع در ایران به ربع آخر قرن اول هجری باز می‌گردد. در این دوران با سکونت اعراب اشعری در قم، تشیع برای نخستین‌بار در ایران منتشر شد. حضور امام رضا (ع) در اوایل قرن سوم هجری در خراسان، سبب انتشار بیشتر تشیع در ایران گردید. در قرن سوم هجری در منطقه جبال که محدوده‌ای بین همدان و اصفهان و ری می‌شد، شیعیان فراوانی ساکن بودند. از دلایل مهم نفوذ تشیع در ایران، ورود سادات علوی به این منطقه بود. در قرن سوم هجری مناطق شمالی ایران به سبب وجود تعدادی از علویان در طبرستان و توجه خاص دیلمیان به آنها، منطقه‌ای مناسب برای حرکت‌های شیعی شمرده می‌شد تا اینکه با تشکیل دولت علویان زیدی طبرستان در نیمه قرن سوم هجری، نخستین دولت مستقل از خلافت عباسی در شرق اسلامی شکل گرفت. در قرن چهارم هجری که قرن رواج تشیع در سراسر جهان اسلام بود، حرکت‌های شیعیان در ایران نیز قدرت افزون‌تری یافت. در واقع تواناترین حکومت شیعی ایران در دوران پیش از صفویه در این دوران ظهور یافت که همان حکومت آل‌بویه بود که از دیلم برخاسته بودند. آنان با تصرف قسمت اعظم ایران و عراق، بیش از یک قرن خلفای عباسی را زیر اقتدار خود گرفتند و به احیای شعائر مذهبی شیعه پرداختند». نخستین چاپ کتاب «دولت‌های شیعی در تاریخ» در 596 صفحه از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است. (خبرگزاری کتاب در: http://www.ibna.ir/fa/doc/book/249662)
174- نقش موالی در نهضت امام حسین علیه‌السلام
جلسه دفـاع از پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان«نقش موالی در نهضت امام حسین علیه‌السلام» با حضور دکتر منصور داداش نژاد به‌عنوان استاد راهنما، سید محمد حسینی، استاد مشاور و حجت‌الاسلام‌والمسلمین صحتی سردرودی در جایگاه استاد داور و توسط رضا اسدی ، در خرداد 96 ، در دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد. در چکیده این پایان‌نامه آمده است: «واقعهٔ عظیم عاشورا از ابعاد مختلفی قابل‌بررسی است. یکی از این ابعاد حضور اصحاب سیدالشهدا علیه‌السلام و چگونگی ایمان این افراد به حضرت و دفع آنان از عقیده و مرام حضرت است. قابل‌توجه است که عده‌ای از اصحاب حضرت را «موالی» تشکیل می‌دادند. اگرچه تعداد این افراد زیاد نبوده است اما ایستادگی آنان و فدا کردن جانشان درراه سیدالشهدا علیه‌السلام درحالی‌که توانایی فرار از این معرکه را داشته‌اند، نشان‌دهندهٔ ایمان موالی به حضرت و نمونهٔ بارز تربیت نفوس توسط ائمه علیهم‌السلام است. در این رساله ابتدا به شرح و توضیح معنای لغوی و اصطلاحی واژهٔ «موالی» پرداخته‌شده است و سپس نگاهی گذرا به قوانین اسلام و سیرهٔ معصومین علیهم‌السلام در برخورد با «موالی» داشته‌ایم. سپس با بررسی دقیق کتب تاریخی و مقاتل موجود در هرکجا که حضور «موالی» در کنار سیدالشهدا علیه‌السلام در گزارش‌های این کتب به ثبت رسیده، موردتوجه قرارگرفته و شرح‌حالی از هجده نفر موالی همراه سیدالشهدا علیه‌السلام به میزان مطالب موجود در کتب تاریخی و رجالی آورده شده است».(دانشگاه ادیان و مذاهب در: http://urd.ac.ir/fa/cont/7051)
175- امامزاده‌های غیبی تهران بزرگ
گونه‌ای از زیارتگاههای نسبتاً رایج در ایران، امامزاده‌های موسوم به «غیبی» (یا اسامی معادل آن همچون پیر غیب، شاه پیر غیب و سلطان پیر غیب) است. مطالعه شمار قابل توجهی از امامزاده‌های غیبی نشان می‌دهد که داستان پیدایش بیشتر آنها در باورهای عامیانه مردم، مبتنی بر ناپدید شدن یک یا چند امامزاده در محل زیارتگاه است که معمولاً در حال گریختن از دست دشمنان یا کسانی که قصد جان آنها را داشته‌اند، به این محل رسیده و غیب شده‌اند. روایت‌هایی از این دست را در زیارتگاههای فراوان دیگری نظیر زیارتگاههای بی‌بی‌ها و دخترها (همچون بی‌بی شهربانو و زیارتگاههای زرتشتیان در استان یزد) و زیارتگاههای چهل‌تن نیز می‌توان سراغ گرفت. در تهران و توابع آن چندین امامزاده غیبی وجود دارد که برخی از آنها در محدوده تهران قدیم و تعدادی از آنها نیز در برخی از روستاها و مناطق اطراف تهران قرار داشته یا دارد. از امامزاده‌های غیبی تهران قدیم می‌توان به امامزادهای واقع در شمال ارگ سلطنتی، نزدیک امامزاده روح‌الله (در حدود میدان امام خمینی کنونی) اشاره کرد که در دوره پهلوی از بین رفته است. امامزاده غیبی دیگری که تا به امروز باقی مانده، در کوچه حمام در انتهای بازار عباس‌آباد محله بازار بزرگ تهران قرار دارد و ساختمان آن شامل اتاق محقّر و بسیار کوچکی است. مرحوم حجّت بلاغی به امامزاده غیبی دیگری در شرق دروازه دولاب تهران اشاره کرده که گویا امامزاده غیبی واقع در غرب محله دولاب تهران است که در سال ۱۳۸۰ شمسی تخریب و به جای آن «مسجد فاطمیه» ساخته شد. یک نکته قابل توجه آن است که به‌جز امامزاده غیبی که در حدود غربی محله دولاب قرار داشته، زیارتگاه دیگری به نام «چهل تن»، در حدود شرقی همین محله وجود دارد که مانند بسیاری از دیگر زیارتگاههای هم‌نام خود، مبتنی بر روایت غیبت چهل دختر نابالغ در این محل است. با در نظر گرفتن اینکه محله دولاب تهران، در اصل روستایی کهن در محدوده ری باستان بوده است، می‌توان به کهنگی و رازآلود بودن این دو زیارتگاه پی برد. گفتنی است حمدالله مستوفی در نزهة القلوب (تصحیح لیسترانج، ص۵۴) در وجه تسمیه ناحیه «غار»، از نواحی ری، گفته است که «امامزادهای از فرزندان امام موسی کاظم علیه السلام را در ری قصد کشتن او کردند و او از آن ظالمان فرار نموده، در نواحی جال کولی غاری پدید آمد؛ امام¬زاده پناه بدان غار برده غایب شد و الحال آن ناحیت را جهت غایب شدن آن بزرگوار بناحیت غار نامیده شد.» تشخیص اینکه امامزاده مورد نظر حمدالله مستوفی، امروزه منطبق بر کدام امامزاده تهران است، به راحتی امکان‌پذیر نیست. چندین امامزاده غیبی دیگر در برخی مناطق و روستاهای جنوبی تهران قرار دارد. یکی از این امامزاده‌ها، در روستای گل‌تپه کبیر در جاده خاوران در جنوب شرقی تهران قرار دارد و فاقد بنا و گنبد است. در روستای فیروزآباد شهرری، در مسیر جاده ورامین، بقعه‌ای به نام امامزاده شعیب فرزند امام کاظم (ع) وجود دارد که نزد مردم به امامزاده غیبی نیز شهرت دارد و بر اساس باور محلی، زمانی که امامزاده به این محل می‌رسد، حاکم وقت مأموری را برای دستگیری وی می‌فرستد؛ اما امامزاده در اینجا غیب می‌شود. همچنین دو امامزاده غیبی در بخش فشاپویه در جنوب شهرری قرار دارد. یکی از این امامزاده‌ها در مرکز روستای زیوان در جنوب غربی حسن‌آباد قرار دارد و در حال حاضر داخل آن قبری به چشم نمی‌خورد، اما محل غیب شدن امامزادگان با یک طاقچه سبز رنگ مشخص شده است. امامزاده دوم که به «امامزاده ملک غیب» نیز شناخته می‌شود، در روستای اشتهازان دهستان کلین قرار دارد و بر اساس روایت محلی، بر مبنای رؤیا و ندای غیبی ساخته شده و فاقد قبر و ضریح است. امامزاده غیبی دارآباد تهران نیز امروزه در محوطه بیمارستان مسیح دانشوری قرار گرفته است و به باور اهالی، مزار شخص صالحی است که کوه وی را بلعیده و از این‌رو به امامزاده غیبی شهرت یافته است. این زیارتگاه در اصل شامل یک سنگ‌چین ساده بوده که در چند سال اخیر، اتاقی به‌جای آن ساخته شده است.(زیارتگاههای اسلامی در: http://islamicshrines.net/?p=917)
176- روشی نوین در بررسی طبقات انساب بر پایه کتاب المجدی فی انساب الطالبیین
کتاب «روشی نوین در بررسی طبقات انساب بر پایه کتاب المجدی فی انساب الطالبیین» برای نخستین بار به نحوی نوین ساختاری جدید در ارائه مطالب درخصوص طبقات انساب ارائه می دهد. این کتاب تألیف سید محمد علی رفیعی بنی الصادق است و در سال 1395 در قم و توسط انتشارات نسیم کوثر منتشر شده است. گمان می رود با این روش ابداعی جدید بتوان علم نسب را از انحصاری که حاصل صعوبت و مشکلات بسیار و برخی تسلط های ویژه این علم و متوقف بر شناخت افراد با نام های مشابه، قبائل، منطقه های مسکونی و ... است، درآورده و این شیرینی و حلاوت شناخت نسب ها برای همه علاقمندان قابل چشیدن باشد.(ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=book/view/2079)
177- مسند حیات اسماعیل الامین ابن الصادق
کتاب «حضرت ابومحمد اسماعیل الامین ابن الصادق الامین حیاته و مسنده» تألیف : سید محمد علی رفیعی بنی الصادق است که توسط انتشارات نسیم کوثر در سال 1395 در قم منتشر شده است. این کتاب تکمله رساله کارشناسی ارشد نویسنده می باشد و برای نخستین بار مسند حیات بزرگترین فرزند الامام جعفر بن محمد الصادق الامین (ع) یعنی اسماعیل امین جد سادات بنی الصادق، در آن ذکر شده است. (کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=book/view/2077)
کتاب «مدیریت اسلامی (با تاکید بر شیوه‌های رهبری امام علی (ع))» به قلم محمد بخت‌آزمای بناب و مریم حسین‌زاده اقدم، مدیریت اسلامی را براساس دیدگاه تاثیرگذاری اسلام بر مدیریت از طریق نظام ارزشی با تاکید بر مدیریت و شیوه‌های رهبری امام علی (ع) بررسی می‌کند. اجزای پیکره نظام و حکومت را مدیریت‌ها تشکیل می‌دهند. وقتی گفته می‌شد تشکیل حکومت لازم و ضروری است و حکومت باید عادلانه عمل کند، به معنای آن است که باید مدیریت‌هایی براساس عدل از راس حکومت تا پایین‌ترین اجزای آن به‌وجود آید. در نظام اسلامی، مدیران باید قبل از هر چیز تکالیف خود را در حیطه «مدیریت اسلامی» بشناسند و براساس آن عمل کنند. این کتاب در هشت فصل با عنوان‌های «حکومت و مدیریت اسلامی»، «الگوهای رفتاری امام علی (ع) و تئوری‌های مدیریت»، «رهبری»، «صفات فردی رهبر»، «رفتار رهبری»، «سلوک مدیریت»، «اصول مدیریت و وظایف مدیران از دیدگاه امام علی (ع)» و «مقایسه رهبری از دیدگاه قرآن کریم و امام علی (ع) با رهبری از دیدگاه تئوری‌های غربی» به بررسی دیدگاه‌های مختلف در این زمینه می‌پردازد. در صفحه 28 کتاب آمده است: «در تعالیم سیاسی اجتماعی حضرت امیرالمومنین (ع) بخصوص آن دسته از رهنمودهایی که به 5 سال حکومت آن حضرت اختصاص دارد، انواع مدیریت‌ها مطرح و جوانب گوناگون و ارزش‌ها و ساختارها و شیوه‌های اجرایی آن، دقیقا ارزیابی و معرفی شده است، زیرا امام علی (ع) در اداره حکومت و جامعه آن روزگاران که هم‌اکنون به ده‌ها کشور اسلامی تقسیم شده است، با بکارگیری انواع مدیریت‌ها و شیوه‌های صحیح اداره دولت و ملت، توانست با به‌وجود آوردن مدیریت صحیح اقتصادی، عدالت اقتصادی را در تمام جوانب آن تحقق بخشد و با مدیریت دقیق و کاربردی نظامی، ارتش مکتبی خویش را به‌وجود آورد تا از جان و ایمان و مرزهای عقیدتی و جغرافیایی کشور دفاع کند و ارزش‌های اخلاقی مدیران ارشد نظامی را در عمل و با تربیت مجاهدان در راه خدا، عینیت بخشد. در نامه 53 نهج‌البلاغه به انواع مدیریت‌ها پرداخت و آئین کشورداری را به روشنی برای مالک اشتر توضیح داد و شیوه‌های کاربردی انواع مدیریت‌ها را مطرح کرد تا در اداره کشور اسلامی، آن را بکار گیرد و فرد جامعه را برای رسیدن به کمال رهنمون گردد». در فصل چهارم کتاب نیز در صفحه 70 درباره «صفات فردی رهبر» می‌خوانیم:«اهمیت تبیین صفات و خصوصیات مدیران از دیدگاه حضرت علی (ع) را می‌توان به این صورت توضیح داد که در اندیشه حضرت علی (ع) هیچ خطری برای جامعه اسلامی، همچون خطر برسر کار آمدن افراد فاقد اهلیت یا کم‌صلاحیت نیست. آن حضرت در نامه‌ای به مصریان که با مالک اشتر فرستاد، هنگامی که او را حکومت آن سرزمین گمارد، چنین هشدار داده است: «من بیم آن دارم که نابخردان و نابکاران زمام امور این ملت را به‌دست آرند و مال خدا را دست به دست گردانند و بندگان او را بردگان خود گیرند و با صالحان به دشمنی برخیزند و فاسقان را حزب خود قرار دهند»(نهج‌البلاغه: نامه 62). نخستین چاپ کتاب «مدیریت اسلامی (با تاکید بر شیوه‌های رهبری امام علی (ع))» در 234 صفحه با شمارگان 300 نسخه از سوی نشر انتخاب منتشر شده است.(خبرگزاری کتاب در: http://www.ibna.ir/fa/doc/book/249685)
179- مزاری منسوب به امام علی (ع) در شهر رمله فلسطین
در سرزمین فلسطین، از دیرباز مزارهایی منسوب به امام علی (ع) وجود داشته است که برخی از آنها در گذر زمان از بین رفته و برخی دیگر تا به امروز باقی مانده است. از جمله مزارات از بین رفته، می‌توان به «مشهد» یا مسجد موجود در مجاورت چشمه مقدّس موسوم به «عین البَقَر» در شهر عکّا اشاره کرد که بنا بر گزارش علی بن ابی‌بکر هروی (درگذشته ۶۱۱ق)، در زمان اشغال این شهر به دست صلیبیان، در پی رؤیت امام علی (ع) در خواب و وقوع کرامتی از ایشان در این محل، به زیارتگاه تبدیل شد. زیارتگاه دیگری که امروزه نشانی از آن باقی نیست، مزاری واقع در میان قبرستان موسوم به «رجال العمود» در شهر نابلس، در کنار جاده این شهر به بیت‌المقدس بوده است. از میان مزارهای باقی‌مانده نیز می‌توان به مزاری واقع در منطقه «باب الواد» در جاده بیت‌المقدس به یافا (تل‌آویو امروزی) اشاره کرد که شامل یک چهاردیواری ساخته شده از سنگ و بدون سقف است. همچنین در حومه شهر رمله، در کنار جاده این شهر به شهر «لُدّ»، مزار دیگری منسوب به آن حضرت وجود دارد که در اسناد اوقاف نیز به عنوان وقف امام علی (ع) ثبت شده است. این مزار، بر اساس تصاویر موجود از آن، شامل بنایی سنگی است که از یک اتاق مربع با گنبدی نسبتاً کم‌خیز و یک چارطاقی متصل به آن تشکیل شده است. درون اتاق نیز قبر برجسته‌ای که با پارچه‌هایی پوشیده شده، و محرابی در ضلع جنوبی آن به چشم می‌خورد. درباره ماهیت مزار موجود در حومه شهر رمله، این احتمال وجود دارد که همانند سه مزار دیگر منسوب به امام علی (ع) در فلسطین، صرفاً جنبه نمادین داشته یا بر اساس خواب و رؤیا به وجود آمده باشد. با این حال، به طور خاص درباره این مزار می‌توان احتمال دیگری نیز مطرح کرد؛ اگرچه طبیعتاً نمی‌توان به قطع و یقین در این باره سخن گفت. در فاصله سده سوم تا ششم هجری، سادات فراوانی در رمله سکونت داشته‌اند که شماری از آنها مناصبی همچون خطابت، قضاوت و نقابت سادات را عهده‌دار بوده‌اند. از میان این سادات، شخصی را به نام ابوطالب حسن بن جعفر، معروف به «ابن بنت الزهری»، از نوادگان حسن مثنّی می‌شناسیم که فرزندی به نام ابوالحسن علی بن ابی‌طالب داشته و این پدر و پسر، قاضی رمله بوده‌اند. آیا می‌توان احتمال داد که مزار منسوب به امام علی (ع) در شهر رمله، در واقع قبر ابوالحسن علی بن ابی‌طالب یاد شده ـ قاضی این شهر ـ بوده، که با توجه به تشابه اسمی خود با امیر مؤمنان علی (ع)، به تدریج به آن حضرت انتساب یافته و با توجه به همین انتساب، از میان دیگر مزارات و مقابر سادات در این شهر، اقبال باقی‌ماندن تا زمان حاضر را یافته است؟(زیارتگاههای اسلامی در: http://islamicshrines.net/?p=897)
180- نقش سید بن طاووس (م664ق) در رشد فرهنگی و اجتماعی شیعیان «نقش سید بن طاووس (م664ق) در رشد فرهنگی و اجتماعی شیعیان» عنوان مقاله ای است که توسط محسن رحمتی و زینب بیرانوند تألیف شده و در فصلنامه تاریخ اسلام (دوره 18، شماره 1، بهار 96، مسلسل 69،صفحه 8-33) منتشر شده است. شیعیان در سده هفتم هجری به رشد فرهنگی و اجتماعی قابل توجهی، به ویژه در شهر بغداد، دست یافتند. بی‌تردید رضی‌الدین علی بن موسی بن طاووس(589ـ664ق) در این پویایی و رشد سهمی مؤثر داشت. این مقاله با روش وصفی ـ تحلیلی بر آن است، پس از مروری بر وضعیت شیعیان در قرن هفتم و نیز شخصیت سید بن طاووس، نقش او را در این زمینه بررسی کند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سید بن طاووس با تدوین و نشر کتاب در موضوعات مختلف، رواج دادن مقتل و منقبت‌خوانیِ اهل بیت:، بر پا کردن مجالس مناظره با پیروان سایر فِرَق اسلامی، ترویج اندیشه مهدویت و نزدیکی ظهور منجی، همکاری با ایلخان مغول در چارچوب یک نظریه سیاسی دینی و سرانجام تدوین ادعیه و رواج دادن فرهنگ دعا، در رشد فرهنگی و اجتماعی شیعیان در این دوره نقش داشته است.(جهت متن کامل مقاله ر.ک: http://hiq.bou.ac.ir/article_63456.html)
فراخوان مقاله کنفرانس «تعاملات میان شیعیان دوازده امامی و مسیحیان: تاریخ، کلام و میراث مکتوب»:
Call for papers: Interactions between Twelver Shiites and Christians: history, theology, literature
اعلام شده است. (برای اطلاعات بیشتر ر.ک: www.ideo-cairo.org/en/2017/06)
169- آیین عزاداری از نگاه سفرنامه نویسان خارجی
کتاب «آیین عزاداری از نگاه سفرنامه نویسان خارجی» تألیف جواد نظری مقدم است که در سال1395 در تهران و توسط انتشارات سفیر اردهال منتشر شده است. «سفرنامه ها» و یا «گزارش های سفری» که از غربیان از ایران برجای مانده است منابع بسیار ارزشمندی برای پژوهش در آئین های عزاداری محرم است. مؤلف این اثر کتاب، اغلب سفرنامه های منتشر شده را بررسی و از داده های مستند آن با نگاهی مردم شناختی جنبه های کمتر بررسی شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. اهمیت کار مؤلف نقد دیدگاه های مغرضانه سفرنامه نویسان از ایران و فرهنگ مردم ایران است. عزاداری برای سالار شهیدان از منظری قدمتی قدسی دارد و از منظر دیگر قدمتی به تاریخ کربلا دارد. برپایی آئین های عمومی سوگواری برای شهیدان کربلا در ایران به روزگار آل بویه باز می گردد؛ از قرن چهارم هجری تا روزگار صفویه همواره در بین ایرانیان عزاداری به عنوان مستمسکی برای ابراز محبت و علاقه به خاندان پیامبر(ص) متداول و مرسوم بوده است که در ادبیات ایران زمین بازتاب فراوانی داشته است. تشیع در مسجد جامع تبریز در سال 907 هجری قمری توسط شاه اسماعیل صفوی مذهب رسمی ایران اعلام شد و بعد از آن عزاداری برای امام حسین(ع) عمومیت یافت و به اشکال مختلف از جمله برپایی مجالس وعظ، مجالس روضه خوانی و مجالس محتشم خوانی و مجالس سینه زنی، و اجرای تعزیه در هز ساله در محرم و حتی در طول سال ادامه می یافت. از این رو عزاداری برای شهدای کربلا به سرعت به عنوان یکی از مشخصه های مهم هویت ملی ایرانی به صحنه آمد که هنوز هم به حیات قدرتمند خود ادامه داده و خواهد داد. علی رغم عمومیت عزاداری محرم در پنج قرن اخیر منابع داخلی دست اول که به ارائه داده های تاریخی پرداخته باشند معدود و محدودند. در این بین «سفرنامه ها» و یا «گزارش های سفری» که از غربیان از ایران برجای مانده است منابع بسیار ارزشمندی برای پژوهش در آئین های عزاداری محرم است. آداب و رسوم، کمیت و کیفیت عزاداری و سیر تطور و تحول آن در جامعه ایران مورد توجه نویسندگان سفرنامه قرار داشته است گرچه خالی از دیدگاه های مغرضانه هم نیست. این کتاب تلاش دارد با اتکا به این دسته از منابع، فرهنگ عزاداری محرم را مورد بررسی قرار دهد. مطالعه و بررسی مشاهدات و توصیفات سفرنامه نویسان در باب محرم و عزاداری ایرانیان از چند جهت می تواند اهمیت داشته باشد: نخست آنکه این دست مطالعات در چارچوب مطالعات حوزه شرق شناسی قرار می گیرد و می تواند زوایایی خاص از فرهنگ عزاداری در ایران را که از نگاه سفرنامه نویسان قابل توجه بوده، روشن سازد. نیز این مطالعات می تواند گوشه ای از سنت های عامه جامعه ایرانی را که در گذشته دور وجود داشته و امروزه به دست فراموشی سپرده شده است را برای ما روشن سازد. همچنین از جهت دیگر می توان دریافت که از نظر آنان این دست آیین ها چه کارکردهایی در جامعه ایران داشته و واجد چه ظرفیتهایی در نظام اجتماعی در طول تاریخ بوده است. در این تحقیق تلاش شده است تا با گزینش و مطالعه حدود 60 سفرنامه از دوره صفویه تا دوره انقلاب اسلامی، تصویری روشن از آنچه سیاحان در باب عزاداری ایرانیان گزارش کرده اند ارائه شود. در این نوشتار سعی شده تا ضمن دسته بندی و نگریستن به ابعاد مختلف عزاداری، به توضیح و معرفی برخی سنت ها و عناصر موجود در آیین عزاداری ایرانیان و نیز نقد برخی دیدگاه های سفرنامه نویسان پرداخته شود. عناوین فصل های کتاب چنین است: فصل اول: موسم عزاداری و سفرنامه نویسان ؛ فصل دوم: شیوه ها و رسم عزاداری ؛ فصل سوم: آئین تعزیه ؛ فصل چهارم: عزاداری و هویت و فصل پنجم: آداب و خلقیات ایرانیان در عزاداری.(کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=book/view/2072 )
170- دیدگاه مادلونگ درباره اختلاف امام حسن(ع) و امام علی(ع) «دیدگاه مادلونگ درباره اختلاف امام حسن(ع) و امام علی(ع)» عنوان مقاله ای است که توسط محمدرضا بارانی و زینب میرزایی مهرآبادی تألیف شده و در فصلنامه تاریخ اسلام (دوره 18، شماره 1، بهار 96، مسلسل 69، صفحه 1-7) منتشر شده است. ویلفرد مادلونگ (متولد 1930م) از جمله اسلام‌شناسان غربی است که می‌توان گفت رویکردی تقریبا منصفانه و انگیزه‌ای علمی در بررسی تاریخ اسلام دارد. وی در نوشته‌های خود درباره تاریخ زندگی امام حسن(ع) به موضوعاتی چون ازدواج‌ها و طلاق‌های امام، صلح امام، مفاد صلح‌نامه و زندگی خانوادگی ایشان پرداخته و کوشیده است شبهات مطرح شده از سوی دیگر اسلام‌شناسان غربی درباره امام حسن(ع) را پاسخ دهد. اما خود وی مطرح‌کننده مطالبی است که منشأ شبهاتی درباره امام حسن(ع) شده است؛ مانند اختلاف نظر آن حضرت با اهداف و برنامه‌های امیرالمؤمنین علی(ع)، تمایل نداشتن ایشان به تصدی خلافت و تأیید روش حکومت عثمان از سوی ایشان. این نوشتار به بررسی انتقادی این شبهات و پاسخ به آنها بر اساس منابع تاریخی و روایی شیعی و سنی پرداخته است. (جهت متن کامل این مقاله ر.ک: http://hiq.bou.ac.ir/article_63455.html)
171- انتشار شماره 5-6 نشریه «بساتین» با محوریت امام رضا(ع)
شماره پنجم و ششم «بساتین»، دوفصلنامه علمی- تخصصی مطالعات نسخه‌های خطی، اسناد و متون کهن منتشر شد. این نشریه به صورت تخصصی در زمینه مطالعاتِ کتاب شناختی، مباحث نسخه شناسی، تاریخ علم مسلمانان، کتابخانه‌های تراثی، مجموعه‌داری کتب خطی و اسناد کهن، ترجیحاً با محوریّت میراث مکتوب کهن شیعه و معرّفی آثار فرهیختگان مسلمان، به صورت دو فصلنامه، به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی، منتشر می‌گردد و قلمرو فعالیتِ آن نیز شامل تمامی حوزه‌های متنوّع کتاب شناختی آثار تراثی، نسخه شناسی (دانش کودیکولوژی)، تصحیح متون کهن، فهرست نویسی نسخ خطی و اسناد کهن، در قالب و ساختاری پژوهشی است. شماره 5-6 این نشریه (1395)، طبق سنّت جاری نشریه که تعدادی از مقالات هر شماره اختصاص به یکی از معصومین علیهم السلام دارد، به حضرت علی بن موسی الرضا علیهما السلام، اختصاص یافته و از این جهت، رنگ و بویی رضوی به خود گرفته است. عناوین برخی از مقالات 14گانه این شماره از نشریه چنین است: تجلّی امام رضا(ع) در نگاره‌های فالنامه تهماسبی، همراه با معرّفی یک نگاره رضوی و قابلیت انتساب آن به فالنامه تهماسبی: خشایار قاضی زاده و زهرا شاقلانی پور ؛ نسخه نفیس زیارت‌نامه امام رضا(ع) به خطّ میرزا احمد شاملو در کتابخانه ملی ایران: حجّت معماری و ناهید جعفری دهکردی ؛ دو متن در بارۀ تعمیر گنبد امام رضا(ع) پس از زلزله سال 1084ق در خراسان: رسول جعفریان ؛ نگاهی بر مضامین وصفی مدایح امام رضا(ع) و مشهد رضوی، در دیوانهای چاپ نشده سبک هندی: حجّت معماری و معرّفی حاجی ابرقوهی شاعر گمنام شیعی، با تکیه بر اشعار منقبت مولا علی(ع) در دیوان او: زهرا پارساپور و اکرم کرمی. نشریه، بساتین، دوفصلنامه علمی - تخصصی مطالعات نسخه‌های خطی، اسناد و متون کهن، سال سوم، شماره 5-6 (1395)، به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی حسین متقی و سردبیری عبدالحسین طالعی منتشر گردیده است.(پایگاه خبری نسخ خطی (بساتین) در: http://www.manuscripts.ir/fa/center-news/5124)
172- ویرایش جدید کتاب «کامل‌الزیارات» در آستانه انتشار
ویرایش جدید کتاب «کامل الزیارات» ابن قولویه قمی با تحقیق و تصحیح بهراد جعفری به زودی توسط انتشارات جعفری راد منتشر خواهد شد. در ویرایش جدید این کتاب، افزون بر تصحیح متن، به شرح اساتید و شاگردان مرحوم «ابن قولویه» پرداخته شده است. لازم به ذکر است متن کتاب به طور کامل معرّب شده است. هم چنین فرازهای دشوار کتاب، با بهره گیری از کتب شرح برخی از محدثین شیعه، مورد تبیین قرار گرفته است. مقدمه این کتاب نیز به قلم «السید ثامر العمیدی» به رشته تحریر درآمده است.
کتاب «کامل الزیارات» ابن قولویه قمی، یکی از مهم ترین منابع روایى شیعه و یکى از معتبرترین مراجع کتابهاى روایى در تشیع است که در طول هزار سال که از زمان نگارش آن می گذرد پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه واقع شده و روایات آن در منابع مهم روایى شیعه نقل شده و به آنها استناد شده است. چنانکه علامه مجلسی می‌گوید: «کتاب کامل الزیارات از اصول معتبر و مشهور میان فقهاى شیعه است».
(خبرگزاری بین المللی قرآن در: http://iqna.ir/fa/news/3613947)
173- دولت‌های شیعی در تاریخ
کتاب «دولت‌های شیعی در تاریخ» اثر مشترک محمدعلی چلونگر و سید مسعود شاهمرادی به معرفی چگونگی تشکیل، عملکرد و علل ضعف و سقوط این دولت‌ها و نقش آنها در گسترش معارف شیعی می‌پردازد. تاریخ دولت‌های شیعی از مباحث مهم تاریخ تشیع است. آشنایی با چگونگی تشکیل و عملکرد این دولت‌ها در زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، جغرافیای انسانی و نقش آنها در گسترش معارف شیعی و شناخت عوامل ضعف و سقوط آنها می‌تواند در فهم بهتر تاریخ تشیع مفید باشد. کتاب «دولت‌های شیعی در تاریخ» وضعیت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و چگونگی شکل‌گیری و افول این حکومت‌ها را در قالب پنج فصل با عنوان‌های «کلیاتی در باب تشیع»، «دولت‌های شیعی در ایران»، «دولت‌های شیعی در جزیرة‌العرب، عراق و شام»، «دولت‌های شیعی در شمال آفریقا و اندلس» و «دولت‌های شیعی در هند» بررسی می‌کند. در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: «تشکیل دولت‌های شیعی، تحولی بسیار مهم در گسترش اندیشه و تفکر شیعی در اقصی‌‌نقاط دنیای اسلام بودند. این دولت‌ها از گرایش‌های مختلف شیعی به‌خصوص زیدیه، اسماعیلیه و امامیه بودند. قلمرو تشکیل این دولت‌ها در نقاط مختلف دنیای اسلام از شبه قاره هند تا اندلس در جنوب اروپا بود. زمان تشکیل اولین دولت شیعی به قرن دوم در میان قبایل بربر شمال آفریقا باز می‌گردد. اوج تشکیل دولت‌های شیعی در قرن چهارم است که به علت تشکیل دولت‌های قدرتمند شیعی مثل فاطمیان و آل‌بویه از دید بعضی محققان، عصر دولت‌های شیعی نام گرفته است. دولت‌های شیعی تاسیس شده از قرن دوم تا چهارم اکثرا با هدایت و رهبری علویان است. از قرن چهارم به بعد با گسترش دامنه تشیع از هند تا سیسیل و از شام تا صحرای آفریقا و گرایش اقوام متعدد از عرب، بربر، ترک، کرد، زنگی، ایرانی و ... به مکتب اهل بیت (ع)، سردمداری غیرعلویان در تشکیل دولت‌های شیعی بیشتر شد. موضوع تاریخ دولت‌های شیعی از مباحث مهم تاریخ و تحولات تشیع است و با توجه به اینکه در سال‌های اخیر تاریخ تشیع مورد توجه خاص مراکز علمی و پژوهشی و دانشگاهی قرار گرفته و به‌عنوان یک رشته مستقل تاریخی مطرح گردیده، ضرورت تالیف درباره دولت‌های شیعی نمایان و آشکار می‌شود». مولفان کتاب در فصل دوم درباره پیشینه دولت‌های شیعی در ایران نوشته‌اند: «پیشینه تشیع در ایران به ربع آخر قرن اول هجری باز می‌گردد. در این دوران با سکونت اعراب اشعری در قم، تشیع برای نخستین‌بار در ایران منتشر شد. حضور امام رضا (ع) در اوایل قرن سوم هجری در خراسان، سبب انتشار بیشتر تشیع در ایران گردید. در قرن سوم هجری در منطقه جبال که محدوده‌ای بین همدان و اصفهان و ری می‌شد، شیعیان فراوانی ساکن بودند. از دلایل مهم نفوذ تشیع در ایران، ورود سادات علوی به این منطقه بود. در قرن سوم هجری مناطق شمالی ایران به سبب وجود تعدادی از علویان در طبرستان و توجه خاص دیلمیان به آنها، منطقه‌ای مناسب برای حرکت‌های شیعی شمرده می‌شد تا اینکه با تشکیل دولت علویان زیدی طبرستان در نیمه قرن سوم هجری، نخستین دولت مستقل از خلافت عباسی در شرق اسلامی شکل گرفت. در قرن چهارم هجری که قرن رواج تشیع در سراسر جهان اسلام بود، حرکت‌های شیعیان در ایران نیز قدرت افزون‌تری یافت. در واقع تواناترین حکومت شیعی ایران در دوران پیش از صفویه در این دوران ظهور یافت که همان حکومت آل‌بویه بود که از دیلم برخاسته بودند. آنان با تصرف قسمت اعظم ایران و عراق، بیش از یک قرن خلفای عباسی را زیر اقتدار خود گرفتند و به احیای شعائر مذهبی شیعه پرداختند». نخستین چاپ کتاب «دولت‌های شیعی در تاریخ» در 596 صفحه از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است. (خبرگزاری کتاب در: http://www.ibna.ir/fa/doc/book/249662)
174- نقش موالی در نهضت امام حسین علیه‌السلام
جلسه دفـاع از پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان«نقش موالی در نهضت امام حسین علیه‌السلام» با حضور دکتر منصور داداش نژاد به‌عنوان استاد راهنما، سید محمد حسینی، استاد مشاور و حجت‌الاسلام‌والمسلمین صحتی سردرودی در جایگاه استاد داور و توسط رضا اسدی ، در خرداد 96 ، در دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد. در چکیده این پایان‌نامه آمده است: «واقعهٔ عظیم عاشورا از ابعاد مختلفی قابل‌بررسی است. یکی از این ابعاد حضور اصحاب سیدالشهدا علیه‌السلام و چگونگی ایمان این افراد به حضرت و دفع آنان از عقیده و مرام حضرت است. قابل‌توجه است که عده‌ای از اصحاب حضرت را «موالی» تشکیل می‌دادند. اگرچه تعداد این افراد زیاد نبوده است اما ایستادگی آنان و فدا کردن جانشان درراه سیدالشهدا علیه‌السلام درحالی‌که توانایی فرار از این معرکه را داشته‌اند، نشان‌دهندهٔ ایمان موالی به حضرت و نمونهٔ بارز تربیت نفوس توسط ائمه علیهم‌السلام است. در این رساله ابتدا به شرح و توضیح معنای لغوی و اصطلاحی واژهٔ «موالی» پرداخته‌شده است و سپس نگاهی گذرا به قوانین اسلام و سیرهٔ معصومین علیهم‌السلام در برخورد با «موالی» داشته‌ایم. سپس با بررسی دقیق کتب تاریخی و مقاتل موجود در هرکجا که حضور «موالی» در کنار سیدالشهدا علیه‌السلام در گزارش‌های این کتب به ثبت رسیده، موردتوجه قرارگرفته و شرح‌حالی از هجده نفر موالی همراه سیدالشهدا علیه‌السلام به میزان مطالب موجود در کتب تاریخی و رجالی آورده شده است».(دانشگاه ادیان و مذاهب در: http://urd.ac.ir/fa/cont/7051)
175- امامزاده‌های غیبی تهران بزرگ
گونه‌ای از زیارتگاههای نسبتاً رایج در ایران، امامزاده‌های موسوم به «غیبی» (یا اسامی معادل آن همچون پیر غیب، شاه پیر غیب و سلطان پیر غیب) است. مطالعه شمار قابل توجهی از امامزاده‌های غیبی نشان می‌دهد که داستان پیدایش بیشتر آنها در باورهای عامیانه مردم، مبتنی بر ناپدید شدن یک یا چند امامزاده در محل زیارتگاه است که معمولاً در حال گریختن از دست دشمنان یا کسانی که قصد جان آنها را داشته‌اند، به این محل رسیده و غیب شده‌اند. روایت‌هایی از این دست را در زیارتگاههای فراوان دیگری نظیر زیارتگاههای بی‌بی‌ها و دخترها (همچون بی‌بی شهربانو و زیارتگاههای زرتشتیان در استان یزد) و زیارتگاههای چهل‌تن نیز می‌توان سراغ گرفت. در تهران و توابع آن چندین امامزاده غیبی وجود دارد که برخی از آنها در محدوده تهران قدیم و تعدادی از آنها نیز در برخی از روستاها و مناطق اطراف تهران قرار داشته یا دارد. از امامزاده‌های غیبی تهران قدیم می‌توان به امامزادهای واقع در شمال ارگ سلطنتی، نزدیک امامزاده روح‌الله (در حدود میدان امام خمینی کنونی) اشاره کرد که در دوره پهلوی از بین رفته است. امامزاده غیبی دیگری که تا به امروز باقی مانده، در کوچه حمام در انتهای بازار عباس‌آباد محله بازار بزرگ تهران قرار دارد و ساختمان آن شامل اتاق محقّر و بسیار کوچکی است. مرحوم حجّت بلاغی به امامزاده غیبی دیگری در شرق دروازه دولاب تهران اشاره کرده که گویا امامزاده غیبی واقع در غرب محله دولاب تهران است که در سال ۱۳۸۰ شمسی تخریب و به جای آن «مسجد فاطمیه» ساخته شد. یک نکته قابل توجه آن است که به‌جز امامزاده غیبی که در حدود غربی محله دولاب قرار داشته، زیارتگاه دیگری به نام «چهل تن»، در حدود شرقی همین محله وجود دارد که مانند بسیاری از دیگر زیارتگاههای هم‌نام خود، مبتنی بر روایت غیبت چهل دختر نابالغ در این محل است. با در نظر گرفتن اینکه محله دولاب تهران، در اصل روستایی کهن در محدوده ری باستان بوده است، می‌توان به کهنگی و رازآلود بودن این دو زیارتگاه پی برد. گفتنی است حمدالله مستوفی در نزهة القلوب (تصحیح لیسترانج، ص۵۴) در وجه تسمیه ناحیه «غار»، از نواحی ری، گفته است که «امامزادهای از فرزندان امام موسی کاظم علیه السلام را در ری قصد کشتن او کردند و او از آن ظالمان فرار نموده، در نواحی جال کولی غاری پدید آمد؛ امام¬زاده پناه بدان غار برده غایب شد و الحال آن ناحیت را جهت غایب شدن آن بزرگوار بناحیت غار نامیده شد.» تشخیص اینکه امامزاده مورد نظر حمدالله مستوفی، امروزه منطبق بر کدام امامزاده تهران است، به راحتی امکان‌پذیر نیست. چندین امامزاده غیبی دیگر در برخی مناطق و روستاهای جنوبی تهران قرار دارد. یکی از این امامزاده‌ها، در روستای گل‌تپه کبیر در جاده خاوران در جنوب شرقی تهران قرار دارد و فاقد بنا و گنبد است. در روستای فیروزآباد شهرری، در مسیر جاده ورامین، بقعه‌ای به نام امامزاده شعیب فرزند امام کاظم (ع) وجود دارد که نزد مردم به امامزاده غیبی نیز شهرت دارد و بر اساس باور محلی، زمانی که امامزاده به این محل می‌رسد، حاکم وقت مأموری را برای دستگیری وی می‌فرستد؛ اما امامزاده در اینجا غیب می‌شود. همچنین دو امامزاده غیبی در بخش فشاپویه در جنوب شهرری قرار دارد. یکی از این امامزاده‌ها در مرکز روستای زیوان در جنوب غربی حسن‌آباد قرار دارد و در حال حاضر داخل آن قبری به چشم نمی‌خورد، اما محل غیب شدن امامزادگان با یک طاقچه سبز رنگ مشخص شده است. امامزاده دوم که به «امامزاده ملک غیب» نیز شناخته می‌شود، در روستای اشتهازان دهستان کلین قرار دارد و بر اساس روایت محلی، بر مبنای رؤیا و ندای غیبی ساخته شده و فاقد قبر و ضریح است. امامزاده غیبی دارآباد تهران نیز امروزه در محوطه بیمارستان مسیح دانشوری قرار گرفته است و به باور اهالی، مزار شخص صالحی است که کوه وی را بلعیده و از این‌رو به امامزاده غیبی شهرت یافته است. این زیارتگاه در اصل شامل یک سنگ‌چین ساده بوده که در چند سال اخیر، اتاقی به‌جای آن ساخته شده است.(زیارتگاههای اسلامی در: http://islamicshrines.net/?p=917)
176- روشی نوین در بررسی طبقات انساب بر پایه کتاب المجدی فی انساب الطالبیین
کتاب «روشی نوین در بررسی طبقات انساب بر پایه کتاب المجدی فی انساب الطالبیین» برای نخستین بار به نحوی نوین ساختاری جدید در ارائه مطالب درخصوص طبقات انساب ارائه می دهد. این کتاب تألیف سید محمد علی رفیعی بنی الصادق است و در سال 1395 در قم و توسط انتشارات نسیم کوثر منتشر شده است. گمان می رود با این روش ابداعی جدید بتوان علم نسب را از انحصاری که حاصل صعوبت و مشکلات بسیار و برخی تسلط های ویژه این علم و متوقف بر شناخت افراد با نام های مشابه، قبائل، منطقه های مسکونی و ... است، درآورده و این شیرینی و حلاوت شناخت نسب ها برای همه علاقمندان قابل چشیدن باشد.(ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=book/view/2079)
177- مسند حیات اسماعیل الامین ابن الصادق
کتاب «حضرت ابومحمد اسماعیل الامین ابن الصادق الامین حیاته و مسنده» تألیف : سید محمد علی رفیعی بنی الصادق است که توسط انتشارات نسیم کوثر در سال 1395 در قم منتشر شده است. این کتاب تکمله رساله کارشناسی ارشد نویسنده می باشد و برای نخستین بار مسند حیات بزرگترین فرزند الامام جعفر بن محمد الصادق الامین (ع) یعنی اسماعیل امین جد سادات بنی الصادق، در آن ذکر شده است. (کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در: http://historylib.com/index.php?action=book/view/2077)
کتاب «مدیریت اسلامی (با تاکید بر شیوه‌های رهبری امام علی (ع))» به قلم محمد بخت‌آزمای بناب و مریم حسین‌زاده اقدم، مدیریت اسلامی را براساس دیدگاه تاثیرگذاری اسلام بر مدیریت از طریق نظام ارزشی با تاکید بر مدیریت و شیوه‌های رهبری امام علی (ع) بررسی می‌کند. اجزای پیکره نظام و حکومت را مدیریت‌ها تشکیل می‌دهند. وقتی گفته می‌شد تشکیل حکومت لازم و ضروری است و حکومت باید عادلانه عمل کند، به معنای آن است که باید مدیریت‌هایی براساس عدل از راس حکومت تا پایین‌ترین اجزای آن به‌وجود آید. در نظام اسلامی، مدیران باید قبل از هر چیز تکالیف خود را در حیطه «مدیریت اسلامی» بشناسند و براساس آن عمل کنند. این کتاب در هشت فصل با عنوان‌های «حکومت و مدیریت اسلامی»، «الگوهای رفتاری امام علی (ع) و تئوری‌های مدیریت»، «رهبری»، «صفات فردی رهبر»، «رفتار رهبری»، «سلوک مدیریت»، «اصول مدیریت و وظایف مدیران از دیدگاه امام علی (ع)» و «مقایسه رهبری از دیدگاه قرآن کریم و امام علی (ع) با رهبری از دیدگاه تئوری‌های غربی» به بررسی دیدگاه‌های مختلف در این زمینه می‌پردازد. در صفحه 28 کتاب آمده است: «در تعالیم سیاسی اجتماعی حضرت امیرالمومنین (ع) بخصوص آن دسته از رهنمودهایی که به 5 سال حکومت آن حضرت اختصاص دارد، انواع مدیریت‌ها مطرح و جوانب گوناگون و ارزش‌ها و ساختارها و شیوه‌های اجرایی آن، دقیقا ارزیابی و معرفی شده است، زیرا امام علی (ع) در اداره حکومت و جامعه آن روزگاران که هم‌اکنون به ده‌ها کشور اسلامی تقسیم شده است، با بکارگیری انواع مدیریت‌ها و شیوه‌های صحیح اداره دولت و ملت، توانست با به‌وجود آوردن مدیریت صحیح اقتصادی، عدالت اقتصادی را در تمام جوانب آن تحقق بخشد و با مدیریت دقیق و کاربردی نظامی، ارتش مکتبی خویش را به‌وجود آورد تا از جان و ایمان و مرزهای عقیدتی و جغرافیایی کشور دفاع کند و ارزش‌های اخلاقی مدیران ارشد نظامی را در عمل و با تربیت مجاهدان در راه خدا، عینیت بخشد. در نامه 53 نهج‌البلاغه به انواع مدیریت‌ها پرداخت و آئین کشورداری را به روشنی برای مالک اشتر توضیح داد و شیوه‌های کاربردی انواع مدیریت‌ها را مطرح کرد تا در اداره کشور اسلامی، آن را بکار گیرد و فرد جامعه را برای رسیدن به کمال رهنمون گردد». در فصل چهارم کتاب نیز در صفحه 70 درباره «صفات فردی رهبر» می‌خوانیم:«اهمیت تبیین صفات و خصوصیات مدیران از دیدگاه حضرت علی (ع) را می‌توان به این صورت توضیح داد که در اندیشه حضرت علی (ع) هیچ خطری برای جامعه اسلامی، همچون خطر برسر کار آمدن افراد فاقد اهلیت یا کم‌صلاحیت نیست. آن حضرت در نامه‌ای به مصریان که با مالک اشتر فرستاد، هنگامی که او را حکومت آن سرزمین گمارد، چنین هشدار داده است: «من بیم آن دارم که نابخردان و نابکاران زمام امور این ملت را به‌دست آرند و مال خدا را دست به دست گردانند و بندگان او را بردگان خود گیرند و با صالحان به دشمنی برخیزند و فاسقان را حزب خود قرار دهند»(نهج‌البلاغه: نامه 62). نخستین چاپ کتاب «مدیریت اسلامی (با تاکید بر شیوه‌های رهبری امام علی (ع))» در 234 صفحه با شمارگان 300 نسخه از سوی نشر انتخاب منتشر شده است.(خبرگزاری کتاب در: http://www.ibna.ir/fa/doc/book/249685)
179- مزاری منسوب به امام علی (ع) در شهر رمله فلسطین
در سرزمین فلسطین، از دیرباز مزارهایی منسوب به امام علی (ع) وجود داشته است که برخی از آنها در گذر زمان از بین رفته و برخی دیگر تا به امروز باقی مانده است. از جمله مزارات از بین رفته، می‌توان به «مشهد» یا مسجد موجود در مجاورت چشمه مقدّس موسوم به «عین البَقَر» در شهر عکّا اشاره کرد که بنا بر گزارش علی بن ابی‌بکر هروی (درگذشته ۶۱۱ق)، در زمان اشغال این شهر به دست صلیبیان، در پی رؤیت امام علی (ع) در خواب و وقوع کرامتی از ایشان در این محل، به زیارتگاه تبدیل شد. زیارتگاه دیگری که امروزه نشانی از آن باقی نیست، مزاری واقع در میان قبرستان موسوم به «رجال العمود» در شهر نابلس، در کنار جاده این شهر به بیت‌المقدس بوده است. از میان مزارهای باقی‌مانده نیز می‌توان به مزاری واقع در منطقه «باب الواد» در جاده بیت‌المقدس به یافا (تل‌آویو امروزی) اشاره کرد که شامل یک چهاردیواری ساخته شده از سنگ و بدون سقف است. همچنین در حومه شهر رمله، در کنار جاده این شهر به شهر «لُدّ»، مزار دیگری منسوب به آن حضرت وجود دارد که در اسناد اوقاف نیز به عنوان وقف امام علی (ع) ثبت شده است. این مزار، بر اساس تصاویر موجود از آن، شامل بنایی سنگی است که از یک اتاق مربع با گنبدی نسبتاً کم‌خیز و یک چارطاقی متصل به آن تشکیل شده است. درون اتاق نیز قبر برجسته‌ای که با پارچه‌هایی پوشیده شده، و محرابی در ضلع جنوبی آن به چشم می‌خورد. درباره ماهیت مزار موجود در حومه شهر رمله، این احتمال وجود دارد که همانند سه مزار دیگر منسوب به امام علی (ع) در فلسطین، صرفاً جنبه نمادین داشته یا بر اساس خواب و رؤیا به وجود آمده باشد. با این حال، به طور خاص درباره این مزار می‌توان احتمال دیگری نیز مطرح کرد؛ اگرچه طبیعتاً نمی‌توان به قطع و یقین در این باره سخن گفت. در فاصله سده سوم تا ششم هجری، سادات فراوانی در رمله سکونت داشته‌اند که شماری از آنها مناصبی همچون خطابت، قضاوت و نقابت سادات را عهده‌دار بوده‌اند. از میان این سادات، شخصی را به نام ابوطالب حسن بن جعفر، معروف به «ابن بنت الزهری»، از نوادگان حسن مثنّی می‌شناسیم که فرزندی به نام ابوالحسن علی بن ابی‌طالب داشته و این پدر و پسر، قاضی رمله بوده‌اند. آیا می‌توان احتمال داد که مزار منسوب به امام علی (ع) در شهر رمله، در واقع قبر ابوالحسن علی بن ابی‌طالب یاد شده ـ قاضی این شهر ـ بوده، که با توجه به تشابه اسمی خود با امیر مؤمنان علی (ع)، به تدریج به آن حضرت انتساب یافته و با توجه به همین انتساب، از میان دیگر مزارات و مقابر سادات در این شهر، اقبال باقی‌ماندن تا زمان حاضر را یافته است؟(زیارتگاههای اسلامی در: http://islamicshrines.net/?p=897)
180- نقش سید بن طاووس (م664ق) در رشد فرهنگی و اجتماعی شیعیان «نقش سید بن طاووس (م664ق) در رشد فرهنگی و اجتماعی شیعیان» عنوان مقاله ای است که توسط محسن رحمتی و زینب بیرانوند تألیف شده و در فصلنامه تاریخ اسلام (دوره 18، شماره 1، بهار 96، مسلسل 69،صفحه 8-33) منتشر شده است. شیعیان در سده هفتم هجری به رشد فرهنگی و اجتماعی قابل توجهی، به ویژه در شهر بغداد، دست یافتند. بی‌تردید رضی‌الدین علی بن موسی بن طاووس(589ـ664ق) در این پویایی و رشد سهمی مؤثر داشت. این مقاله با روش وصفی ـ تحلیلی بر آن است، پس از مروری بر وضعیت شیعیان در قرن هفتم و نیز شخصیت سید بن طاووس، نقش او را در این زمینه بررسی کند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سید بن طاووس با تدوین و نشر کتاب در موضوعات مختلف، رواج دادن مقتل و منقبت‌خوانیِ اهل بیت:، بر پا کردن مجالس مناظره با پیروان سایر فِرَق اسلامی، ترویج اندیشه مهدویت و نزدیکی ظهور منجی، همکاری با ایلخان مغول در چارچوب یک نظریه سیاسی دینی و سرانجام تدوین ادعیه و رواج دادن فرهنگ دعا، در رشد فرهنگی و اجتماعی شیعیان در این دوره نقش داشته است.(جهت متن کامل مقاله ر.ک: http://hiq.bou.ac.ir/article_63456.html)
+
پنجشنبه ۲۹ تیر ۱۳۹۶ ساعت ۱۱:۵۱
نظر شما